رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)
رسالـۀ الحقوق از آثار جاودان، ماندگار، پر ارج و گران‌مایه ای است که از سیّد السّاجدین امام زین العابدین علی بن الحسین بن علیّ بن ابی طالب(ع) برای شیعیان به یادگار مانده است و همواره مورد توجّه عالمان شیعه و عاشقان اهل بیت(ع) بوده و هست و اینک نیز، به یُمن احیای آثار اهل بیت در جمهوری اسلامی، توجّهی خاص به این رسالۀ شریف از سوی عام و خاص در میهن عزیز ما، مشاهده میشود.
رسالـۀ الحقوق در منابع متعدّدی نقل شده است که قدیمی ترین آنها عبارتند از:
1.«تحف العقول»، اثر حسن بن علیّ بن حسین بن شعبه حرّانی؛
2.«من لا یحضره الفقیه»، اثر ابی جعفر محمّد بن علی بن حسین بابویه قمی ملقّب به شیخ صدوق؛
3.«خصال» شیخ صدوق.
هر سه کتاب از منابع معتبر، مورد استناد و متداول میان شیعیان است.
امام سجّاد(ع) در مقدّمۀ رسالۀ حقوق خود در بیان مبانی و فلسفۀ حقوق در اسلام می‌فرماید:
«بدای، خدای رحمتت کند که خداوند را بر تو حقوقی است که در هر حرکتی که صورت دهی و هر سکونی که بر آن بمانی و به هر مکانی که درآیی و هر عضوی را که بجنبانی و هر وسیله‌ای که به کار گیری آن حقوق تو را فراگرفته است. [این حقوق همه در یک پایه نیست، بلکه] پاره‌ای از آن مهم‌تر و بزرگ‌تر از پاره‌ای دیگر است. بزرگ‌ترین حقّی که خدای متعال برای خویش بر تو واجب ساخته، حقّ الله است که اصل و بنیان همۀ حقوق است و بقیۀ حقوق، جملگی شاخه برگ‌های آن است. آنگاه خداوند، حقوق تو را، از فرق سر تا نوک پایت، به تفاوت اعضای بدن تو بر خودت واجب کرده است».
امام چهارم شیعیان، پس از این مقدّمه به تبیین شاخه‌های مختلف حقوق می‌پردازد و آنها را به شرح زیر برمی‌شمارد:
1.حقّ خداوند؛ 2. حقّ انسان بر خود؛ 3. حقوق کارها [ی عبادی]؛ 4. حقوق پیشوایان؛ 5. حقوق رعیت؛ 6. حقوق خویشاوندی.
آن حضرت در ذیل هر از یک شاخه‌های حقوق، فروع مختلفی را بر می‌شمارند که خلاصه آنها به شرح زیر است:
حقّ انسان بر خود، شامل: حقّ نفس، حقّ زبان، حقّ گوش، حقّ چشم، حقّ پا، حقّ دست، حقّ شکم و حقّ عورت.
حقّ صدقه و قربانی. حقوق پیشوایان، شامل: حقوق زیردست، حقّ متعلّم، حقّ همسر و حقّ مملوک. حقّ خویشاوندی، شامل: حقّ مادر، حقّ پدر، حقّ فرزند و حقّ برادر. دیگر صاحبان حق شامل: حقّ آزاد کنندۀ برده، حقّ بردۀ آزاد شده، حقّ نیکوکار، حقّ اذان‌گو، حقّ امام جماعت، حقّ همنشین، حقّ همسایه، حقّ هم‌صحبت، حقّ شریک، حقّ مال و دارایی، حقّ طلبکار، حقّ معاشر، حقّ طرف مدّعی تو، حقّ کسی که تو علیه او ادّعا داری، حقّ مشورت کننده، حقّ مشورت شونده، حقّ اندرزخواه، حقّ اندرزگو، حقّ سالخوردگان، حقّ خردسال، حقّ سائل، حقّ مسئول، حقّ شادکننده، حقّ کسی که از او به تو بدی رسیده، حقّ هم‌کیشان و حقّ اهل ذمّه.
منبع : کتابستان